In mei 2020 voorspelden wij en andere wetenschappers dat veel regio’s in de wereld misschien nooit de kudde-immuniteitsdrempel voor corona zouden bereiken. Dit is het punt waarop genoeg mensen immuun zijn voor infectie dat de overdracht begint te vertragen.
Snel veranderende drempel voor immuniteit
Dit is vandaag de dag nog steeds het geval, zelfs nu vaccins in rijke landen toegankelijk zijn geworden en veel mensen immuniteit hebben opgebouwd door vaccinaties, boosters en eerdere infecties. De drempel voor kudde-immuniteit werd algemeen verkeerd begrepen als een universeel doel dat vroeg in de pandemie moest worden bereikt. Maar de drempel is altijd veranderlijk geweest: hij hangt af van hoe overdraagbaar de ziekteverwekker is, van de manier dat de bevolking vermengt en hoe gemakkelijk de bevolking wordt besmet.
Als een virus bijvoorbeeld zeer overdraagbaar is, mensen gemakkelijker kan besmetten, of de bevolking zeer dicht opeengepakt is, zal een groot deel van de bevolking immuniteit nodig hebben om de verspreiding van het virus tot staan te brengen. Omgekeerd, als een virus minder overdraagbaar is of een bevolking zich niet vaak in grote groepen mengt, hoeven minder mensen immuun te zijn om het virus af te remmen. In beide gevallen zou de precieze drempelwaarde voor kudde-immuniteit verschillend zijn.
In feite is voor Omikron de bestaande immuunbescherming tegen infectie en transmissie veel lager, dus zelfs met 90% van de bevolking gevaccineerd zou er waarschijnlijk niet zien kunnen worden dat de Omikron-transmissie zou uitsterven.
Versoepeling van maatregelen hebben hoge impact
Gedragsveranderingen zoals het dragen van maskers, thuiswerken en het vermijden van grote bijeenkomsten kunnen de verspreiding van het virus vertragen. Maar wanneer deze interventies worden opgeheven of aangepast over populaties zal de virusoverdracht opnieuw versnellen, waardoor de kudde-immuniteitsdrempel hoger komt te liggen dan die van een meer voorzichtige populatie. Tegelijkertijd kunnen sociale ongelijkheden de levens die corona reeds heeft geëist van gemeenschappen verergeren door de kudde-immuniteitsdrempel plaatselijk te verhogen, bijvoorbeeld als mensen in overbevolkte huizen wonen.
Vorig jaar suggereerden sommige wetenschappers dat we de kudde-immuniteitsdrempel aan het naderen waren door een combinatie van vaccinatie en besmetting. Maar een jaar na het begin van de coronavaccinaties zien we in veel regio’s de grootste pieken in het aantal gevallen tot nu toe, ook op plaatsen waar de immuniteit van de bevolking door besmetting en vaccinatie vrij hoog is. De zeer besmettelijke Delta- en Omikron-varianten hebben de recente pieken veroorzaakt door hun hoge kans op overdragen en hun vermogen om de immuniteit gedeeltelijk te omzeilen, waardoor een groter deel van ons opnieuw vatbaar wordt voor infectie.
Deze ervaring onderstreept dat we de drempel van kudde-immuniteit nog niet hebben bereikt. En waarschijnlijk ook nooit zullen bereiken. Dit valt tegen ondanks het opmerkelijke succes van vaccins. Tegelijkertijd moeten we ons niet neerleggen bij eindeloze, explosieve uitbraken.
Richting corona edemiciteit
We bevinden ons nu in de lastige overgang naar corona endemiciteit. In een vooruitziend artikel gepubliceerd in Science in januari 2021, voorspelden Jennie Lavine en haar co-auteurs dat, zoals de andere menselijke coronavirussen die nu de gewone verkoudheid veroorzaken, Covid-19 uiteindelijk zou overgaan naar een milde infectie die op lagere niveaus blijft circuleren in de menselijke bevolking naarmate mensen op jonge leeftijd worden blootgesteld en geïmmuniseerd. Met andere woorden: een endemisch virus.
Zodra Covid-19 endemisch is, zou de infectie-blokkerende immuniteit snel afnemen zodat het virus zich nog steeds gemakkelijk zou verspreiden maar de immuniteit tegen ernstige ziekte langer zou aanhouden, waardoor infecties en (hoofdzakelijk milde) ziekte zich zouden verplaatsen naar jongere leeftijdsgroepen die nog moeten worden blootgesteld of geïmmuniseerd; gevallen van ernstige ziekte, die hoofdzakelijk volwassenen treffen zonder voorafgaande immuniteit, zouden moeten afnemen.
Zo ver zijn we echter nog niet. De auteurs waarschuwden dat gedragsinterventies om de verspreiding af te remmen nog steeds nodig zijn tijdens de overgang naar endemiciteit om overweldigende pieken van ziekenhuisopnames en sterfgevallen te voorkomen, om nog maar te zwijgen van de symptomen van lange corona, die nu naar schatting alleen al in het VK 1,3 miljoen mensen treft. Vaccinatie blijft belangrijk om de ergste uitkomsten te beperken als we overgaan op endemie.
Voorbereiding op endemische Covid-19
Het is belangrijk te onthouden dat de opbouw van immuniteit binnen een populatie voordelen heeft voor iedereen, zelfs wanneer de kudde-immuniteitsdrempel niet kan worden bereikt. Ernstige ziekten worden drastisch teruggedrongen, waardoor middelen in de gezondheidszorg behouden blijven. Wanneer gevaccineerde mensen toch besmet raken, kunnen zij minder lang besmettelijk zijn en een lagere virale belasting hebben, waardoor verdere overdracht wordt beperkt. De bescherming heeft een multiplicatief effect wanneer gevaccineerde mensen voornamelijk met elkaar in contact komen, aangezien de kans om besmet te raken en de infectie door te geven beide kleiner zijn.
Het is nog steeds zo dat de ongecontroleerde verspreiding van Covid-19 in minder gevaccineerde gebieden kan leiden tot de evolutie van nieuwe varianten die ziekte blijven veroorzaken. Tot dusver lijkt Omikron doorgaans minder ernstige ziekten te veroorzaken dan eerdere virusstammen, de concurrentie tussen varianten kan in ons voordeel werken. Maar zelfs mildere varianten kunnen nog steeds ziekenhuizen overspoelen als ze zeer overdraagbaar zijn.
Snelle vaccinatie en stimulering van de wereldbevolking, met name van degenen die te maken hebben met ernstige ongelijkheden in de beschikbaarheid van vaccins, en bestrijding van de verkeerde informatie die de vaccinatie in de weg staat, blijven enkele van de beste manieren om de opkomst van nieuwe varianten, en de onzekerheden en tegenslagen die zij met zich meebrengen, af te remmen.
We kunnen ons nu al voorbereiden op endemische Covid-19 door de toegang tot vaccins, hoogwaardige maskers en tests te verbeteren en deze verplicht te stellen in openbare gelegenheden waar het risico groot is. We moeten investeren in onderzoek naar en verspreiding van behandelingen om ernstige gevolgen te voorkomen en in sociale steun voor mensen die worstelen met de langetermijneffecten van Covid-19. Ook moet de volksgezondheidsinfrastructuur versterkt worden om toekomstige pandemieën te voorkomen, regels opstelt worden voor veiliger werkomgevingen en de gezondheidsverschillen moeten verkleind worden die door de pandemie zijn verergerd. Covid-19 gaat niet weg, maar het kan worden beheerst met slim beleid en collectieve actie.
