De persconferentie, als er één item is dat een blijvertje lijkt te zijn gedurende de corona-epidemie, is het dat wel. Het is al meer dan twee jaar de favoriete methode van het kabinet om nieuw beleid in te voeren of bestaand beleid in te trekken.
Het zijn er al meer dan veertig geweest, kleinere nieuwsconferenties en televisieoptredens niet meegerekend. In 2022, het derde jaar van de coronapandemie, zullen het er zeer zeker meer zijn.
Is het echter nog wel effectief om op deze manier aan de Nederlanders over te brengen welke acties worden ondernomen? Deskundigen zeggen dat het positief is dat er een manier is om miljoenen mensen in één keer te bereiken. Zij stellen ook dat de persconferentie te lang duurt, dat het doel onduidelijk is en dat de persconferentie te moeilijk te begrijpen is voor een groot aantal Nederlanders.
Kritiek op moeilijke taal in de persconferenties
“Vandaag heeft de Ministeriële Commissie Crisisbeheersing bekeken of een versoepeling van de intelligente lockdown van ons land denkbaar is, zoals eerder aangegeven.” Zo opende Mark Rutte zijn nieuwsconferentie op 21 april 2020.
Dat gaat niet snel gebeuren. “Het woordgebruik is sterk verbeterd”, merkt Mohammed Azzouz op. Hij werkt als programmamanager bij Pharos, een non-profitorganisatie die zich inzet voor het verminderen van ongelijkheid op gezondheidsgebied in Nederland. “Er is echter nog steeds ruimte om rekening te houden met laaggeletterden.” Meer dan 2,5 miljoen Nederlanders boven de 16 jaar zijn analfabeet.
Zelfs woorden die voor de meeste mensen eenvoudig lijken, kunnen voor laaggeletterden een probleem vormen, zoals ‘bijwerking’, ‘isolement’, ‘immuniteit’ of ‘infectiegolf’. Wat corona betreft, bevat de Pharos-website een lijst met moeilijke termen en substituten. “Te veel beeldspraak is ook moeilijk te begrijpen”, legt Azzouz uit.
“Nederland gaat voor een derde keer op slot. Vanwege de vijfde golf, die met de omikron-variant op ons afkomt, is dit onvermijdelijk “. Deskundigen op de vorige coronapersconferentie voorspelden dat miljoenen mensen de uitspraken van premier Rutte niet zouden snappen – en OMT-voorzitter Jaap van Dissel moest nog aan het woord komen.
Azzouz: Ik ben Azzouz “Er zijn verschillende stichtingen die prachtig werk doen, waarvan sommige in tandem met de overheid opereren. De rijksoverheid maakt een eenvoudig te begrijpen samenvatting van de nieuwsconferentie, evenals visuele samenvattingen.” Dus laaggeletterden zijn niet helemaal afhankelijk van persconferenties. “Ik moet de eerste laaggeletterde nog tegenkomen die met Google de nieuwsconferentie in basis-Engels kan opzoeken,” voegt Azzouz eraan toe.
Hulpmiddelen voor visualisatie
Corine Matser, een kunstenares, voegt daaraan toe: “Het is vooral veel omroepen tegenwoordig, met alleen maar woorden.” Zij maakt al vanaf het begin grafische samenvattingen van persconferenties, en ze realiseerde zich al snel dat daar behoefte aan was. Haar visualisaties worden tentoongesteld in bedrijven en instellingen, maar ook verspreid in huis-aan-huis bladen.
Matser gelooft dat, hoewel haar individuele stijl misschien niet geschikt is voor overheidscommunicatie, het concept erachter wel kan worden toegepast op nieuwsconferenties: “Ik verlies nooit uit het oog dat tekst en beeld elkaar ondersteunen.” Vat, net als bij de basismetingen op de katheter, de metingen in foto’s samen met behulp van tekst en foto’s “Toon de begin- en einddatum van de maatregelen. Of, om het anders te zeggen, de specifieke details die mensen moeten onthouden.”
Visuele hulpmiddelen zijn gunstig voor personen die niet laaggeletterd zijn. “Afbeeldingen en grafieken overtuigen argwanende doelgroepen sneller”, zegt communicatiedeskundige Lars Duursma. Hij wijst op de flatten-the-curve grafiek, die aan het begin van de Corona-crisis succesvol was in het uitleggen wat de acties zouden kunnen bewerkstelligen.
Bij de vorige nieuwsconferentie had iets soortgelijks kunnen worden gedaan door de mogelijke effecten van de omikronversie voor de bezetting van ziekenhuizen te laten zien. “Nu hebben Rutte en Van Dissel alleen maar aangegeven dat omikron een enorme zorg zou zijn”, beweerde het RIVM in een andere presentatie.
Dit is een model van het RIVM dat de potentiële ziekenhuisbezetting van de omikron-variant laat zien. Tijdens de persconferentie meent Lars Duursma dat het tonen van een vergelijkbare grafiek het gevaar van omikron duidelijker zou hebben gemaakt.
Volgens Duursma moet naast de noodzaak ook het nut van de maatregelen goed worden uitgelegd: “Uit onderzoek van de sectie gedrag van het RIVM blijkt dat het de twee belangrijkste factoren zijn, maar er wordt te weinig geluisterd naar deze bevindingen.”
Wat willen we bereiken met persconferenties?
Het is onvoldoende om te zeggen dat initiatieven het beroep op de zorg zullen verlichten: “U moet uitleggen hoe de door u gekozen methoden dit zullen bereiken, evenals het doel dat we nastreven.” Welk R-getal streven we na, en hoeveel ziekenhuisbezetting kunnen we terugdringen? “Dat is eerder geprobeerd met stappenplannen, maar die zijn nooit echt belopen,” zegt de auteur.
Anderen vinden dat het doel van de persconferentie onduidelijk is. “Het heet een persconferentie, maar is het voor journalisten om achteraf uitleg te geven, of is het voor een toespraak voor burgers?” vraagt Corine Matser zich af.
“Het is typisch een oneindige opsomming van technische feiten,” zegt Danille Timmermans, hoogleraar risicocommunicatie. “Maar het gaat hier om het grotere geheel. Er moet worden uitgelegd en verantwoord waarom bepaalde beslissingen zijn genomen.”
Er komt geen technische briefing.
“Begin gewoon met het bekendmaken van de maatregelen”, zegt Diederik Jekel, wetenschappelijk schrijver. Tijdens de Coronakwestie plaatste hij filmpjes op zijn YouTube-pagina om de maatregelen en het belang ervan op een heldere en begrijpelijke manier uit te leggen, zoals hij ook na de laatste nieuwsconferentie deed.
Mark Rutte begint vaak met een lange inleiding voordat hij overgaat tot de maatregelen. Rutte en De Jonge kletsen soms wel 20 minuten voordat de pers vragen gaat stellen. “De organisatie is niet uitstekend en de persconferenties duren te lang”, zegt Jekel.
Ook de duiding is cruciaal, maar OMT-voorzitter Jaap van Dissel is volgens Jekel niet de aangewezen persoon om die te geven: “In de Tweede Kamer leek het te gaan om een technische briefing. Voor een enorme groep is dat onbegrijpelijk.”
Van Dissel was er blijkbaar om de grote bezorgdheid van het kabinet over te brengen, aldus Danille Timmermans. Maar epidemiologische duiding combineren met de aankondiging van maatregelen is volgens haar niet ideaal: “Laat het op een later moment overbrengen door iemand die het op een begrijpelijke manier kan uitleggen.”
Timmermans zegt dat dat niet iemand van het OMT of RIVM hoeft te zijn. Ook dat niet, graag zelfs. Het kan ook gedaan worden door een jonge epidemioloog of arts die bijvoorbeeld een andere doelgroep aanspreekt dan de gewone Nederlandse burger. Want, zoals Jekel al aangeeft, “er is te weinig vertegenwoordiging” in de persconferentie.
Boodschapper
Het is cruciaal dat mensen zich herkennen in de persoon die de boodschap brengt. “Ik weet niet of ik de beste persoon ben om dingen over te brengen aan Marokkaanse Nederlanders.” Plan daarom veel deelnieuwsconferenties in met iemand die een bepaalde groep aanspreekt op een zender waar die groep vaak naar kijkt, aldus Jekel: “Waarom is er niet tegelijkertijd een persconferentie voor dertigers op NPO 3? En wat te denken van een Instagram Live-sessie voor tieners? De les is dat we corona alleen kunnen beheersen als we samenwerken. Dan wordt het gewoon op een oude, blanke mannenmanier overgebracht.”
“Laat zien dat je begrijpt wat de issues van mensen zijn”, vult Jekel na de metingen en duiding aan. Niet iedereen kan bijvoorbeeld vanuit huis werken. Hoe kun je dan je infectierisico zo laag mogelijk houden? “Je vraagt individuen hun gedrag aan te passen. Laat zien hoe je hen daarbij kunt helpen.”
Het goede voorbeeld geven
Het is van vitaal belang dat u een positief voorbeeld geeft. “Wat je doet is belangrijker dan wat je zegt”, vult Lars Duursma aan. “Op 14 december liepen Rutte en De Jonge voor het eerst langs met een mondkapje op.” De onregelmatigheid van de persconferentie komt de zaak niet ten goede: “Het is nogal erg dat er praktisch alleen een nieuwsconferentie is bij het wijzigen van maatregelen.”
Volgens gedragsonderzoek zijn Nederlanders sinds eind september aanzienlijk slechter geworden in het naleven van fundamentele maatregelen. Daarom zou volgens Duursma een reguliere nieuwsconferentie om de twee weken de voorkeur hebben gehad. Dan zeg je zoiets als: “Het is nog niet voorbij”. “Het kabinet was in oktober bijna oorverdovend stil in de ether. Daarna werden individuen gegeseld omdat ze zich niet aan de fundamentele procedures hielden.”
Danille Timmermans vindt dat persconferenties niet van tevoren moeten worden gepland: “Er moet nieuws te vertellen zijn.” Volgens Duursma is dat niet meer het geval: “De resultaten van de tests worden van tevoren vrijgegeven, waarschijnlijk om te observeren hoe ze het doen. De persconferentie lijkt dan een voorstelling.”
