Vladimir Poetin, de Russische president en voormalig KGB-agent, is niet bepaald de meest openlijke wereldleider. Hij staat bekend als mysterieus en onvoorspelbaar, en hij vindt het leuk om zijn tegenstanders op een dwaalspoor te brengen. Zijn beweegredenen voor de Russische invasie in Oekraïne zijn dan ook zeer omstreden. Wat weten we er precies van?
Waarom richt Poetin zijn aandacht op Oekraïne?
In twee toespraken op maandag en donderdag heeft de Russische president zijn argumenten voor de invasie van Oekraïne uiteengezet voordat de eerste kogels werden afgevuurd in de nacht van woensdag op donderdag.
Hij betoogde onder meer dat het grootste deel van Oekraïne van oudsher Russisch is en rond de eeuwwisseling door de Sovjetautoriteiten van de Sovjet-Unie werd afgescheiden. Volgens de Russische president Vladimir Poetin was dat een vergissing. Hij meent dat de nationale identiteit van Oekraïne fictief is. Historici als Yale-professor Timothy Snyder ontkrachten die bewering en beweren dat de historische identiteit van Oekraïne identiek is aan die van veel andere Europese naties.
Volgens Poetin is Oekraïne een pion van de NAVO geworden na de Maidan-revolutie in 2014, een volksbeweging die de meedogenloze pro-Russische president Viktor Janoekovitsj afzette en door Poetin wordt beschouwd als een gewapende staatsgreep.
Poetin sprak aanvankelijk op neutrale toon over de NAVO en de Verenigde Staten, maar zijn toon veranderde drastisch toen het over Oekraïne ging. Oekraïne, zo meent hij, is inherent Russisch. Oekraïners die voor het Westen kiezen zijn in zijn ogen niet alleen pionnen, maar ook verraders.
Rusland nam in 2014 wraak door de Krim te annexeren en pro-Russische separatisten in Oost-Oekraïne te bewapenen (die als een verlengstuk van Moskou kunnen worden beschouwd). Als gevolg van de onrust werden de plannen voor Oekraïnes NAVO-lidmaatschap opgeschort. De NAVO-richtlijnen bepalen dat landen die verwikkeld zijn in een territoriaal geschil niet in aanmerking komen voor toetreding.
Rusland is bezorgd dat ze een breed scala van wapens zullen inzetten langs haar grenzen. Is dat niet juist?
Poetins problemen met de NAVO reiken nog iets verder. Hij is van mening dat het Westen na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie alles in het werk heeft gesteld om Rusland klein te houden. Bovendien verklaarde hij in zijn toespraak op 24 februari dat de VS en hun bondgenoten “probeerden ons af te maken, ons absoluut te vernietigen”.
“De NAVO steunt nazi’s en nationalisten in Oekraïne,” verklaarde Poetin, eraan toevoegend dat “de bevolking van de Krim hen nooit zal vergeven dat ze zich bij Rusland hebben aangesloten.” Oekraïne en het Westen, beweert hij, plegen “genocide” tegen Russischtaligen in Oost-Oekraïne. Er is geen bewijs voor deze bewering, die duidelijk bedoeld is om de Russische burgers aan te zetten tot militaire actie tegen Oekraïne.
De huidige situatie dateert van 2008, toen de NAVO verklaarde dat Oekraïne en Georgië de eerste fase op weg naar lidmaatschap hadden voltooid. Rusland, dat Georgië binnenviel om twee separatistische provincies (Abchazië en Zuid-Ossetië) te steunen, vond dit een brug te ver.
De relatie tussen Rusland en het Westen begon daarna te verslechteren. De oorlog in Syrië (Rusland steunde dictator Bashar Al Assad met directe militaire steun tegen rebellen), Russische pogingen om de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 te beïnvloeden, en de vergiftiging van een Russische voormalige dubbelspion in Salisbury, VK, waren allemaal belangrijke bronnen van spanning.
Binnen de Sovjet-Unie was Rusland veruit het machtigste land, en als gevolg daarvan maakte het de dienst uit. Voorheen had Rusland als regionale supermacht duizenden jaren lang de scepter gezwaaid over de oostelijke helft van het Euraziatische continent. Daarom doet het pijn wanneer landen die vroeger deel uitmaakten van Ruslands invloedssfeer, zoals dat heet, de westerse weg kiezen en Moskou de rug toekeren.
Grote delen van de Georgische en Oekraïense gemeenschappen hebben er ook voor gekozen gebruik te maken van een volksbeweging om een autocratische en corrupte elite omver te werpen en de democratisering van hun landen voort te zetten, hetgeen Poetin als een bedreiging ziet. Dat is een beangstigend beeld voor Poetin, die despotisch is en geen scrupules kent.
Wat wil Poetin met Oekraïne doen nu het veroverd is?
De ambities van Poetin lijken veel ambitieuzer te zijn dan die voor Georgië in 2008. Hij heeft ondubbelzinnig verklaard dat het zijn doel is de regering in Kiev af te zetten en de strijdkrachten van Oekraïne te neutraliseren, zodat ze niet langer een bedreiging vormen.
Aanvankelijk was het onzeker of de Russen bereid zouden zijn de oostelijke provincies Donetsk en Luhansk in te nemen, waarvan bijna een derde al onder pro-Russische separatistische controle stond. We weten nu dat Moskou ook de noordelijke provincie van Kiev binnendringt. De eerste Russische pantservoertuigen zijn vrijdagochtend gesignaleerd in een buitenwijk van de hoofdstad.
De Russische president heeft in zijn toespraak van donderdag wellicht een hint gegeven van de reikwijdte van zijn doelstellingen. Hij verwees naar recente pogingen in Oekraïne om het Sovjetverleden van het land af te schudden. Volgens de Russische president Vladimir Poetin betekent dit ook dat het grondgebied van het land, dat het als geschenk van de Sovjet-Unie heeft gekregen, aan Rusland moet worden teruggegeven. Oekraïne is gereduceerd tot een kleine gele vlek op Poetins kaart, net ten zuiden van Kiev.
