Tijdens de coronapandemie bleek er een kloof te bestaan tussen voor- en tegenstanders van het coronabeleid: sommigen waren tegen vaccinatie, terwijl anderen voorstander waren van immunisatie, met of zonder coronapas. Nederland zal de komende weken bijna geheel vrij zijn dankzij de versoepelingen. Zal dat ons helpen het contact te herstellen?
In een interview stelt sociologe Marianne van Bochove van de Haagse Hogeschool en onderzoeksbureau EMMA: “Je kunt niet echt spreken van een tweedeling.” Zij bestudeert de sociale impact van het coronavirus al vanaf het begin van de pandemie.
“We zien een breed scala aan organisaties die om verschillende redenen kritisch staan tegenover de regering. Individuen kunnen elkaar daar ontmoeten, maar ze hoeven het niet eens te zijn over vaccinaties of coronapas. Daardoor zijn er meerdere scheidslijnen die door elkaar lopen.”
Ook de Groningse socioloog Jochem Tolsma is genuanceerd. “De verschillen zijn niet zo grimmig als ze lijken. De extremen zijn wat je ziet op sociale media en tijdens tv-tafelgesprekken. Daarmee wil ik niet zeggen dat er in de samenleving niet veel spanning is tussen die groepen.”
Dit wordt ondersteund door onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), waaruit blijkt dat er in de vaccinatiediscussie nog veel begrip is voor elkaars standpunten. Hoewel er zorgen zijn over de toenemende maatschappelijke verdeeldheid, is een deel van de respondenten van mening dat dit beeld door de media wordt gefabriceerd. “Je moet de extremen in beeld brengen omdat ze er zijn.” Toch, zo stelde SCP-onderzoeker Lotte Vermeij eerder in een interview, “moeten we ook overbrengen wat de doorgaans zwijgende meerderheid vindt.”
Het wederzijds vertrouwen is betrekkelijk stabiel gebleven.
Tijdens de pandemie deed Van Bochove onder meer onderzoek naar het vertrouwen van de Nederlandse bevolking. Opvallend is dat het vertrouwen van de mensen grotendeels stabiel is. “Er zijn berichten geweest dat de coronamaatregelen een bron van onenigheid kunnen zijn onder vrienden en familie“, legt ze uit. “Maar, dat zien we in onze cijfers minder terug.”
Desondanks is het vertrouwen van het publiek in de nationale regering gekelderd. Toen de corona-epidemie in maart 2020 uitbrak, geloofde 69 procent van de mensen de nationale overheid. Volgens het onderzoek, waaraan onder meer de Erasmus Universiteit Rotterdam, Vrije Universiteit Amsterdam, Universiteit Leiden, Haagse Hogeschool en Kieskompas deelnamen, is dit gedaald tot 29 procent.
Dat lijkt de bron van het conflict te zijn. “Als je het over een tweedeling wilt hebben, dan is het tussen mensen die vertrouwen hebben in de overheid en mensen die dat niet hebben,” zegt Van Bochove.
Zolang er maatregelen zijn, zal er verdeeldheid blijven bestaan.
Dinsdag heeft het kabinet aangekondigd dat de meeste coronamaatregelen zullen worden opgeheven. Worden de scheidslijnen hierdoor waziger?
Tolsma denkt dat de verdeeldheid zal blijven bestaan zolang de beperkingen gericht zijn op specifieke groepen of sectoren, zoals nachtclubs. “Ze voelen zich in het nauw gedreven en gaan steeds grilliger gedrag vertonen. Dat kan volgens hem worden voorkomen door perspectief te bieden. Maar dat is de afgelopen jaren niet gelukt.”
Volgens Van Bochove zal het feit dat de coronapas zijn opgeschort, een verschil maken. “Veel mensen vonden dat ze als tweederangsburgers werden behandeld, en ook vaccinatie-ontvangers waren tegen het idee. De meeste scherpe kantjes zullen eraf zijn als de coronapas wordt afgenomen.”
Tolsma ziet de toekomst hoopvoller in als de huidige maatregelen helemaal worden ingetrokken. “Je kunt bijvoorbeeld niet meer onderscheiden of iemand voor of tegen het 2G-systeem was. Ook omdat veel belangrijke maatregelen niet meer relevant zijn, wordt je mening daarover minder invloedrijk. Als gevolg daarvan zal het steeds moeilijker worden om onderscheid te maken tussen de verschillende kampen, en zullen de redenen waarom groepen nu tegenover elkaar staan verdwijnen. Dan zullen we geleidelijk toewerken naar het ‘nieuwe normaal’.”
Er is geen kloof, maar er is toenemende ongelijkheid.
Sociologen zijn niettemin bezorgd dat de maatschappelijke ongelijkheid de laatste jaren is toegenomen, gedeeltelijk als gevolg van de corona. Individuen zijn hun baan kwijtgeraakt of zijn meer geld gaan verdienen. Verschillende groepen leerlingen hebben op school met grote problemen te maken gekregen. “Als de ongelijkheid toeneemt tussen jong en oud, blank en zwart, links en rechts, stad en platteland, laag en hoog opgeleid, wordt polarisatie waarschijnlijker.”
Volgens beiden kan de politiek helpen om dit tegen te gaan. Van Bochove merkte op: “We moeten een politiek gaan zien waarin degenen die zich benadeeld voelen het gevoel krijgen dat ook hun belangen worden behartigd.”
“Ze willen echt zien dat het beleid een verschil maakt in hun leven. Zolang dat niet het geval is, zullen de mensen zich tegen de regering blijven keren.”
Politici moeten er volgens Tolsma de komende jaren voor zorgen dat verschillende segmenten in de samenleving met elkaar in contact blijven. “Dat kan via burgerpanels, maar het kan ook door te investeren in voorzieningen in gemeenschappen waar mensen samenkomen.”
Van Bochove is het daarmee eens. “Belangrijke persoonlijkheden die met mensen omgaan, zoals artsen, jongerenwerkers en ambtenaren, spelen een essentiële rol. In de ogen van het publiek is de nationale politiek belangrijk, maar het zijn de lokale instanties waar mensen mee te maken hebben die het werkelijke verschil maken.”
