Ondanks de voorbereidingen van Rusland en de waarschuwingen van de Verenigde Staten, ziet de wereld de oorlog in Oekraïne nu met ongeloof aan. Hebben we duimen dat het niet zo ver zou komen? Waren we niet geïnteresseerd om het te zien? Of begrijpen we gewoon niet hoe leiders als Poetin denken? “Poetin is begonnen met het veranderen van de wereldorde.”
“Ik hoop elke dag dat ik gelijk heb, maar in deze situatie gelijk hebben was pijnlijk.” Toegegeven, Rob van Wijk had geen kristallen bol waardoor hij precies kon voorspellen wat er in Oekraïne zou gebeuren, maar de defensiespecialist waarschuwt al jaren voor de klassieke machtspolitiek die volgens hem buiten de Europese Unie nog steeds bestaat.
“Zelfs de annexatie van de Krim in 2014 heeft niet gediend als een wake-up call, wat vooral voor politici moeilijk is. Wij geloven dat veiligheid en welvaart natuurlijke staten zijn binnen de Europese Unie. Daarbuiten is er een wilde wereld, maar daar willen we niets van weten.”
Ideologie van het radicalisme
“Wij geloven dat mensen handelen op een manier die in overeenstemming is met de feiten,” zegt Beatrice de Graaf, hoogleraar internationale geschiedenis. “Of dat ze dingen doen omdat het hen helpt een specifiek doel te bereiken. Maar bij Poetin kun je beide in twijfel trekken.”
De huidige acties van Poetin zijn volgens De Graaf een voorbeeld van redelijke irrationaliteit. “Wat hij doet is voor hemzelf een logisch, rationeel gevolg van een fictief wereldbeeld dat gebaseerd is op overtuigingen in plaats van feiten.” Poetin beschouwt zichzelf volgens De Graaf als de redder en leider van de kostbare Russische natie. “Die fantastische opvatting wint aan kracht. Dat is te zien aan de attributen en symbolen die hij hanteert, zoals de dubbele adelaar en zijn fixatie op Kiev.”
‘Hij is geplaagd en woedend geworden,’ zei Poetin op de vraag waarom hij de oorlog is begonnen.
“Hij heeft werkelijk een uniek wereldbeeld, één die doordrongen is van de missie om de Slavische volken te verenigen in een groot Russisch rijk. Hij raakte hier steeds meer van overtuigd. Als het om een roeping gaat, zijn ontberingen, verzaking en opoffering ook nodig om dat hogere doel te bereiken. Slachtoffers zijn gerechtvaardigd in dat wereldbeeld, en huidige opvattingen van internationaal recht en nationale autonomie hebben geen plaats.”
De Graaf noemt ook het afstudeeronderzoek van Niels Drost van het Clingendael Russia & Eastern Europe Center, dat hij begeleidde aan de Universiteit Utrecht. Van 1999 tot heden bekeek hij meer dan 500 toespraken en andere optredens van Poetin.
“Poetin heeft een belangrijke transformatie ondergaan. Hij noemde in het begin ook de band met Oekraïne, maar op een sympathieke manier. Hij zag ze nog steeds als twee verschillende volkeren met hechte relaties. Maar sinds 2013 is hij steeds meer het idee gaan uitdragen dat ze één volk zijn.” Poetin probeert steun te krijgen en te legitimeren wat hij nu doet door dit idee niet alleen te geloven, maar ook uit te dragen naar het Russische volk. Instituut Clingendael brengt volgende week een bewerking van de studie van Drost uit.
Derde Wereldoorlog (WOII)
Poetin bevindt zich in zekere zin in een parallel universum ten opzichte van ons in het Westen. Volgens De Wijk heeft het Westen zijn tegenstander sinds de Koude Oorlog nooit echt willen leren kennen. “Dat hoefde ook niet, want wij waren economisch de machtigste. China daarentegen heeft zijn macht de afgelopen decennia gestaag uitgebreid. Rusland maakt daar gebruik van door zijn assertiviteit in het buitenlands beleid te vergroten.“
Intussen vragen velen zich af of we aan de vooravond staan van een derde wereldoorlog. Poetin is volgens De Graaf en De Wijk niet uit op een gevecht. Maar, afhankelijk van hoe andere landen reageren, denkt De Wijk dat het zover kan komen. Hij verklaarde: “We zijn dichter bij een oorlog dan iedereen beseft.”
Veel landen verzetten zich tegen Poetins conflict in Oekraïne, maar sommige steunen hem of blijven (opzettelijk) in het ongewisse. China bijvoorbeeld, dat doorgaans een Russische bondgenoot is, heeft zich tot nu toe neutraal opgesteld. Xi Jinping, de Chinese president, staat op hetzelfde niveau als Poetin. Maar ik denk dat China nauwlettend in de gaten houdt wat Europa en Amerika van plan zijn.
China is al lange tijd bezig de gemoederen in de Zuid-Chinese Zee op te hitsen, bijvoorbeeld omdat het meent dat Taiwan van hen is. Als er nu niet wordt ingegrepen in Oekraïne, zou dat kunnen worden uitgelegd als toestemming voor China om in te grijpen. Volgens De Wijk is er wel een onderscheid. “Hoewel Amerika wettelijk verplicht is iets te doen in Taiwan, heeft het die verplichting niet in Oekraïne.”
Volgens De Wijk hebben China en Rusland veel gemeen dat zij beide de wereldorde willen veranderen. “Ze streven ernaar een einde te maken aan de westerse overheersing,” zegt een bron. Ze zeggen: “Nu gaan we de dingen zelf uitzoeken. We willen geen buitenlandse invloed meer in ons land.”
Dus, wat zijn onze opties om met Poetin om te gaan?
Het gevolg is dat Poetin anders denkt en handelt dan wij, met een andere redenering en wereldbeeld. “In de internationale politiek moet je er nooit van uitgaan dat iedereen hetzelfde denkt als jij,” betoogt De Graaf. “We moeten ons realiseren dat Poetin een ander wereldbeeld heeft dan wij. Daar zijn wij het niet mee eens, en dat moeten we hem duidelijk maken.”
De Graaf vergelijkt Poetin met een pestkop op het schoolplein. “Je moet duidelijk de grenzen aangeven en hem tegenspreken vanuit een machtspositie. Dus eerst troepen aan de grens zetten en sancties opleggen, en dan van daaruit proberen te de-escaleren.” Omdat Poetin het Westen als zwak ervaart omdat het niet of te laat reageert, kan hij gemotiveerd zijn om nog verder te gaan dan hij nu al doet.
“Een man als Poetin moet volledig worden gecompenseerd,” voegt De Wijk toe. Toch zijn we daartoe niet in staat. Veel westerse landen hebben hun defensiebudgetten de afgelopen jaren aanzienlijk verlaagd. “We zijn opgeschoven van harde veiligheid, weg van de verdediging van ons land en volk, naar de verdediging van de mensheid.” Dat is ook heel belangrijk en nuttig, maar het is altijd bijzaak.”
In vergelijking met Rusland beschikken de Europese landen over beperkte militaire vermogens. Als de NAVO ervoor kiest om in te grijpen, zou dit het meest verstrekkende alternatief zijn. “Toch wordt het beeld van Poetin als agressieve alliantie bevestigd.”
We bevinden ons in een onmogelijk scenario. Zowel militaire dreigingen als passiviteit kunnen ernstige gevolgen hebben en leiden tot het verlies van ontelbare levens. “Wat er nu aan de hand is, is heel ernstig. Ik ben ook woedend over het feit dat we het opzettelijk hebben genegeerd.”
