De invasie van Oekraïne door Rusland is een van de grootste bedreigingen voor de Verdragsorganisatie sinds haar oprichting in 1949. Aan de andere kant is de NAVO wat voor organisatie zij is. Welke rol speelt de NAVO in het conflict in Oekraïne?
Wat is de NAVO precies?
De NAVO, of de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, is een politiek en militair bondgenootschap van dertig landen. Bijna alle EU-landen zijn lid. Ook de Verenigde Staten, Canada en Turkije maken deel uit van het bondgenootschap.
Na de Tweede Wereldoorlog werd in 1949 de organisatie opgericht met als doel de aangesloten landen te beschermen tegen de dreiging die uitging van de voormalige Sovjet-Unie. Nederland was een van de eerste twaalf landen die deel uitmaakten van de organisatie.
Veel voormalige Sovjet-landen traden toe tot deze Europese organisatie toen de Sovjet-Unie in 1991 instortte.
Artikel 5 van het verdrag is het belangrijkste: het bepaalt dat een aanval op een van de lidstaten van de NAVO wordt beschouwd als een aanval op alle lidstaten.
Waarom weigert de NAVO Oekraïne te verdedigen?
Omdat Oekraïne geen lid is van de NAVO, is het antwoord eenvoudig.
Als gevolg daarvan is Oekraïne momenteel zelfvoorzienend. In theorie kunnen landen buiten de Verdragsorganisatie besluiten Oekraïne militair te steunen, maar de kans dat dit gebeurt is klein.
Landen houden een oogje in het zeil, aldus Peter Wijninga, strategisch analist bij het The Hague Institute for Strategic Research. “Ze zijn daartoe niet verplicht door enig verdrag.” Donderdag verklaarde hij: “De buren van Oekraïne ook niet.”
Er is slechts één uitzonderlijke omstandigheid waarin NAVO-landen militaire steun naar Oekraïne kunnen sturen, en dat scenario is nu uiterst onwaarschijnlijk. “Als er een enorme humanitaire crisis ontstaat in Oekraïne, met etnische zuiveringen en massale vluchtelingenstromen, bestaat de kans dat de NAVO zich op een gegeven moment op het hoofd krabt en beseft dat we iets moeten doen“, zegt Wijninga.
Waarom is Oekraïne geen lid van de NAVO?
De Oekraïense regering van president Volodymyr Zelensky had gehoopt dat Oekraïne reeds lid zou zijn van de Verdragsorganisatie .
Tijdens een NAVO-vergadering in Boekarest in 2008 hebben de leden bepaald dat Oekraïne een lidmaatschapsaanvraag kan indienen in de hoop in de toekomst lid te worden. Oekraïne zou dan wel eerst aan een aantal NAVO-criteria moeten voldoen. Het land zou bijvoorbeeld de endemische corruptie moeten aanpakken.
Hoewel Oekraïne de afgelopen jaren tal van hervormingen heeft doorgevoerd, is het land er niet in geslaagd lid te worden van de Verdragsorganisatie. Daar is nog een reden voor: Rusland. Vanwege de mogelijke Russische represailles als Oekraïne lid zou worden van de Verdragsorganisatie, aarzelden de andere NAVO-landen om dat te doen.
Gezien de Russische invasie in Oekraïne is het onwaarschijnlijk dat de Verdragsorganisatie Oekraïne spoedig zal toelaten, al was het maar omdat er op dit moment op Oekraïens grondgebied wordt gevochten.
Wat heeft Poetin precies tegen de NAVO en de Oekraïne?
Oekraïne is een voormalige Sovjetrepubliek die zowel aan Rusland als aan de Europese Unie grenst en waar veel etnische Russen wonen. De twee landen hebben sterke culturele en sociale banden.
Oekraïne wordt door het Kremlin beschouwd als de “achtertuin” van Rusland. De Russische president Vladimir Poetin heeft daar onlangs nog een schepje bovenop gedaan door Oekraïne tot een echte Russische provincie te verklaren.
Oekraïne daarentegen is de laatste jaren steeds meer op het Westen gericht geraakt. Het land probeert al sinds 2008 toe te treden tot de Verdragsorganisatie. Moskou wil dat het Westen ervoor zorgt dat dit nooit zal gebeuren. De Verenigde Staten en andere landen weigeren daarentegen zo’n toezegging te doen. Zij vinden dat Oekraïne zijn eigen bondgenootschappen kan kiezen.
Welke rol speelt de NAVO in de Oekraïne-crisis?
De afwezigheid van NAVO-strijdkrachten in Oekraïne betekent niet dat de organisatie niets doet in het land. Uit een aantal landen is materieel gezonden.
De Verdragsorganisatie stuurt meer troepen en materieel naar Oost-Europese lidstaten. Nederland heeft bijvoorbeeld twee F-35 gevechtsvliegtuigen gestuurd om het NAVO-luchtruim boven Oost-Europa te beschermen.
Daarnaast heeft de Verdragsorganisatie op verzoek van Polen, de Baltische Staten, Tsjechië, Slowakije, Bulgarije en Roemenië een procedure in werking gesteld voor lidstaten die zich bedreigd voelen. Artikel 4 van het oprichtingsverdrag van het bondgenootschap geeft opdracht tot spoedoverleg, dat de leden onder meer in staat stelt inlichtingen uit te wisselen en elkaar steun te verlenen.
De secretaris-generaal van de Verdragsorganisatie, Jens Stoltenberg, weigerde te verduidelijken of NAVO-landen gevaar lopen voor een Russische aanval.
