De angst van het publiek voor het coronavirus neemt af, wat een negatief effect heeft op de inspanningen ter preventie van het coronavirus: het draagvlak brokkelt snel af en mensen willen af van de maatregelen. “De mensen zijn het beu om af te wachten of alles weer opengaat of niet,” zeggen gedragsspecialisten. “Mensen willen hun vrijheid terug.”
Volgens een gedragsstudie van het RIVM was er eind november nog veel onbekend over de nieuwe omikron-variant, wat gepaard ging met een toenemend gevoel van bedreiging. Sinds echter blijkt dat het ziekteverloop van de omikron-variant aanzienlijk milder is, maken minder mensen zich zorgen over het virus.
In het meest recente onderzoek zeiden de deelnemers dat het tijd is om ‘met het virus te leven‘ en zich te concentreren op herstel. Eergisteren werd bekend dat ook zorgminister Ernst Kuipers van gedachten verandert. Het uitgangspunt wordt voortaan om de samenleving open te houden.
Onvoorspelbare uitkomsten
Volgens psychologen wordt het draagvlak voor de maatregelen steeds kleiner. Individuen hebben veel te verwerken gehad. “Je kunt spreken van een langdurig stressscenario“, legt Andrea Evers, hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden, uit. “Iedereen raakt gestrest door de onvoorspelbaarheid en oncontroleerbaarheid. Mensen worden onder zo’n stressscenario eerder somber en verdrietig. Dit kan leiden tot een verhoogde weerstand.“
In de wetenschappelijke adviesraad van Corona Behavioral Unit zit Evers. “Jonge mensen worden aanzienlijk meer getroffen. Zij lopen minder risico, maar krijgen te maken met extra beperkingen, zoals de sluiting van de horecagelegenheid of onderwijshervormingen. De vraag: “Waarom doen we dit allemaal?” heeft een nog grotere impact op hen.“
Volgens Henk Aarts, hoogleraar gedragswetenschappen aan de Universiteit Utrecht, veroorzaakten al die veranderingen tijdens de epidemie stress onder de bevolking. “Het virus dook in de loop van verschillende golven meerdere keren op. Het gevolg was dat mensen zich voortdurend moesten aanpassen. Je aanpassen aan strengere regels. Dan kun je ze daarna loslaten. We houden er niet van om steeds alles te moeten aanpassen.”
Volgens Aarts leidt dit tot een gebrek aan geduld. “Ze zijn het zat om af te wachten of de boel wel of niet weer opengaat. Mensen willen hun vrijheid terug. Want in Nederland wordt veel waarde gehecht aan keuzevrijheid en autonomie. We hebben altijd de vrijheid gehad om onze eigen beslissingen te nemen. De pijp loopt langzaam leeg nu dat niet meer mogelijk is. Anderen merken ook dat de omikron-variant nu aanzienlijk minder van betekenis lijkt te zijn.”
Vermindering van de dreiging
Desondanks is de hele beschaving nog steeds gesloten. “Kijk maar naar de nachtclubs en de horeca; die houden nog steeds de hand op de knip. Toch zijn er andere mogelijkheden. Die verminderen de dreiging en brengen het vroegere leven terug. We beginnen er in te komen. Het suggereert ook dat het draagvlak voor de harde maatregelen langzamerhand afneemt.”
Professor Evers merkt hetzelfde op. “Het is een kwestie dat mensen zich niet meer aan de regels houden. Als je maatregelen afspreekt, wil je dat die door iedereen worden opgevolgd. Je hoeft het niet te doen als je dat niet wilt.”
Evers vindt dat het nu aan de regering is om actie te ondernemen. “Ze moeten alles doen wat ze kunnen om het vertrouwen te vergroten. Dat moeten ze doen door expliciet aan te geven welke stappen er genomen moeten worden. Maak het zo specifiek mogelijk. Informeer mensen bijvoorbeeld over wat ze moeten doen als het openbaar vervoer extreem overbelast raakt.”
Gemakkelijk toegankelijk
“Of het krijgen van een vaccin zo eenvoudig mogelijk maken.” Zo is het niet nodig om een DigiD in te gaan om een afspraak een paar weken later op een andere locatie te plannen. Elimineer alle belemmeringen. Beperk het criterium zoveel als haalbaar is. Vaccins moeten zo dicht mogelijk bij huis worden gedistribueerd, hetzij door met bussen de wijk in te gaan, hetzij door ze uit te delen op de universiteit. En geef vooral aandacht aan de vele groeperingen in de samenleving.”
Volgens Evers is dit, gezien het feit dat omikron minder ernstig lijkt te zijn, het juiste moment voor het kabinet om bewoners toekomstperspectief te bieden. “Als mensen perspectief hebben, kunnen ze zo’n stressvol scenario aan. Perspectief bieden kan ook altijd. Nu is het ideale moment om dat te doen. De ziekenhuizen zijn niet meer overvol, en we hebben er vertrouwen in dat omikron voorbij zal gaan. Dit is het ideale moment om dat standpunt te delen.”
Geef een alternatief gezichtspunt
Volgens Evers moet het kabinet een plan maken voor de aanpak van het coronavirus in de toekomst. “Nu weten we dat er een mogelijkheid is dat er in het najaar weer een golf komt. Dat is iets waar je op voorbereid moet zijn. Met een virus als Corona moet je leren leven. En dat kun je doen door vooral in de zomermaanden grote bijeenkomsten te organiseren, zoals festivals. Dat biedt de mensen een ander perspectief.”
Evers gelooft dat het juist zo’n vooruitzicht is dat mensen helpt. “Studies over stress tonen aan dat mensen zich heel snel aanpassen. Ze moeten zich echter wel bewust zijn van de situatie.”
